Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego – wymagania i zawartość

Czym jest instrukcja bezpieczeństwa pożarowego?

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego to obowiązkowy dokument stanowiący ogólny zbiór wewnętrznych przepisów określający warunki ochrony przeciwpożarowej wymagane w danym obiekcie oraz zasady postępowania na wypadek pożaru. Stanowi dokument pomocniczy dla jednostek straży pożarnej. Opracowuje się go, aby użytkownicy danego obiektu wiedzieli jak postępować w przypadku niebezpieczeństwa, jak przeprowadzić szybką i bezpieczną ewakuację, w jakie środki bezpieczeństwa wyposażony jest obiekt oraz jakie są w nim warunki ochrony przeciwpożarowej, a także gdzie znajdują się urządzenia przeciwpożarowe czy w jaki sposób należy z nich korzystać, w przypadku wystąpienia zagrożenia pożarowego.

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego zawiera warunki ochrony przeciwpożarowej i składa się z części opisowej, graficznej (rysunkowej) oraz niezbędnych załączników. Przedstawia m.in. sposób ewakuacji, strefy zagrożenia wybuchem, podział obiektu na strefy pożarowe, lokalizację i wyposażenie w urządzenia przeciwpożarowe oraz podręczny sprzęt gaśniczy, a także zasady bezpieczeństwa pożarowego. Opracowywana jest indywidualnie dla konkretnego budynku, innego obiektu budowlanego lub terenu. Uwzględnia prowadzone w nim procesy. Zawiera również informacje dotyczące ochrony przeciwpożarowej w zakresie organizacyjnym, technicznym oraz porządkowym.

Istotnym aspektem dobrze opracowanej instrukcji bezpieczeństwa pożarowego jest przedstawienie stanu faktycznego w obiekcie, a nie jedynie przepisów prawnych. Rzetelnie przygotowany dokument zapewnia informacje o stanie bezpieczeństwa w obiekcie, a warunki ochrony przeciwpożarowej i dokumentacja graficzna znacznie ułatwiają działania prowadzone przez strażaków.

Co ważne instrukcja bezpieczeństwa pożarowego opracowywana jest w formie polecenia dla właściciela, zarządcy i użytkowników obiektów lub ich części.

Podstawa prawna

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego minimalizuje ryzyko wystąpienia pożaru oraz wskazuje obowiązki pracowników w zakresie ochrony przeciwpożarowej. Jest to ogólny zbiór zasad, których przestrzeganie jest obowiązkowe, co więcej, nie każdy może taką instrukcję napisać według własnego planu, ponieważ istnieją ogólne wytyczne, które należy stosować.

Obowiązek opracowania instrukcji bezpieczeństwa pożarowego wynika z § 6 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów [1]. W paragrafie określono m.in. kiedy taki dokument jest obowiązkowy, jak powinien wyglądać oraz czy należy go aktualizować.

Kto jest odpowiedzialny za wprowadzenie instrukcji bezpieczeństwa pożarowego?

Zgodnie z Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów [1] osobami odpowiedzialnymi za zapewnienie oraz wdrożenie instrukcji bezpieczeństwa pożarowego są właściciel, zarządca lub użytkownicy obiektów bądź ich części stanowiących odrębne strefy pożarowe, przeznaczone do wykonywania funkcji użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, produkcyjnych, magazynowych oraz inwentarskich.

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego jest nieodzownym dokumentem, który zawiera szczegółowe zasady ochrony przeciwpożarowej dostosowane indywidualnie do danego budynku. Opracowanie to nie jest dokumentem uniwersalnym, ponieważ instrukcja bazuje na specyfice obiektu, którego dotyczy.

Zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej [2] instrukcja bezpieczeństwa pożarowego może być sporządzone jedynie przez uprawnionego specjalistę z odpowiednimi kwalifikacjami. Musi on posiadać wykształcenie średnie i przejść szkolenie inspektorów ochrony pożarowej lub posiadać tytuł zawodowy technika pożarnictwa bądź ukończyć studia wyższe na kierunku inżynieria bezpieczeństwa pożarowego uzyskując tytuł inżyniera pożarnictwa.

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego może być również przygotowana przez osoby, które uzyskały kwalifikacje do wykonywania zawodu inżyniera pożarnictwa lub technika pożarnictwa w toku postępowania o uznanie nabytych kwalifikacji do wykonywania zawodu regulowanego [3] w państwach członkowskich Unii Europejskiej, w państwach członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stronach umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym (Liechtenstein, Islandia, Norwegia), Konfederacji Szwajcarskiej, członków ich rodzin oraz obywateli państw trzecich posiadających zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego.

W Polsce organem właściwym do uznawania kwalifikacji do wykonywania zawodu inżyniera pożarnictwa, technika pożarnictwa lub strażaka jest Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej [3].

Co powinna zawierać instrukcja bezpieczeństwa pożarowego?

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego wymagana jest przez cały okres eksploatacji obiektu, zawiera kilka stałych elementów i ma postać obszernego dokumentu. Poprawnie wykonana, zgodnie z paragrafem § 6 pkt. 1 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji [1] powinna uwzględniać:

• warunki przeciwpożarowe,
• opis wyposażenia w wymagane urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice, które muszą być sprawne, a masa środka gaśniczego zawarta w gaśnicach powinna być odpowiednio obliczona zgodnie z powierzchnią strefy pożarowej; dodatkowo należy zwrócić uwagę czy sprzęt jest regularnie poddawany przeglądom technicznym oraz czynnościom konserwacyjnym,
• sposoby postępowania na wypadek pożaru lub innego zagrożenia,
• sposoby zabezpieczenia prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, jeżeli takie prace są przewidywane,
• plany obiektów, obejmujące ich usytuowanie oraz teren przyległy,
• warunki i organizację ewakuacji ludzi z obiektu (dokładny opis) oraz praktyczne sposoby, jak szybko sprawdzić czy na pewno wszyscy użytkownicy obiektu oddalili się z miejsca zagrożenia,
• zadania i obowiązki w zakresie ochrony przeciwpożarowej dla osób będących ich stałymi użytkownikami,
• wskazanie osób sporządzających instrukcję bezpieczeństwa pożarowego,
• sposoby zapoznania użytkowników obiektu, w tym zatrudnionych pracowników, z przepisami przeciwpożarowymi oraz treścią przedmiotowej instrukcji.

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego – część opisowa

W części opisowej instrukcji powinny znaleźć się m.in. informacje o obiekcie, które wynikają z jego przeznaczenia, sposobu użytkowania, prowadzonego procesu technologicznego, magazynowania (składowania) i warunków technicznych obiektu, w tym zagrożenia wybuchem, a także zadania oraz obowiązki pracowników, wykaz czynności zabronionych, opis planu ewakuacji, sposoby zaznajamiania pracowników z treścią instrukcji i przepisami przeciwpożarowymi, zasady użycia sprzętu przeciwpożarowego, wymagane cele szkoleń pracowników czy zasady zabezpieczania prac pożarowo-niebezpiecznych.

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego – część graficzna

W części graficznej zamieszcza się plany sytuacyjne wszystkich kondygnacji obiektu wraz z rozmieszczeniem sprzętu gaśniczego, kurków głównych instalacji gazowej, materiałów niebezpiecznych pożarowo oraz miejsc usytuowania elementów sterujących urządzeniami przeciwpożarowymi, znaków ewakuacyjnych, dróg ewakuacji, kategorii zagrożenia ludzi, przewidywanej liczby osób na każdej kondygnacji i w poszczególnych pomieszczeniach, podział obiektu na strefy pożarowe, dostęp do urządzeń dźwigowych dla ekip ratowniczych, hydrantów zewnętrznych oraz innych źródeł wody do celów przeciwpożarowych, wskazaniem dróg pożarowych i dojazdowych (z zaznaczeniem wjazdów na teren ogrodzony), lokalizację pomieszczeń oraz przestrzeni zewnętrznych sklasyfikowanych jako strefy zagrożenia wybuchem, usytuowanie obiektu względem terenów przyległych, powierzchnię, wysokość czy liczbę kondygnacji budynku itp. Plany muszą być na tyle czytelne, aby możliwe było ich wykorzystanie na potrzeby działań ratowniczych przez Państwową Straż Pożarną.

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego – załączniki

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego powinna zawierać niezbędne załączniki, np. wykaz pracowników zapoznanych z instrukcją czy kartę aktualizacji.

Kiedy i dla jakich obiektów wymagana jest instrukcja bezpieczeństwa pożarowego?

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego zgodnie z rozporządzeniem [1] musi być sporządzona dla obiektów lub ich części stanowiących odrębne strefy pożarowe przeznaczonych do wykonywania funkcji:

• użyteczności publicznej, np. budynki administracji publicznej, wymiaru sprawiedliwości, kultury, kultu religijnego, oświaty i szkolnictwa wyższego, opieki zdrowotnej, gastronomii, handlu, obsługi bankowej, sportu, turystyki, obsługi pasażerów, a także dla budynków biurowych oraz socjalnych,
• zamieszkania zbiorowego, takich jak hotele, pensjonaty, internaty, domy studenckie, schroniska turystyczne, domy wypoczynkowe, zakony czy klasztory,
• magazynowych, tzn. przeznaczonych do składowania materiałów w odpowiednich warunkach,
• produkcyjnych,
• inwentarskich, czyli przeznaczonych do utrzymania zwierząt gospodarskich, np. stajni, obór, chlewów, kurników.

W obiektach produkcyjnych, magazynowych i inwentarskich instrukcja bezpieczeństwa pożarowego może stanowić część instrukcji technologiczno-ruchowej, z kolei w obiektach znajdujących się na terenach zamkniętych, służących obronności państwa oraz obiektach zlokalizowanych na terenach zakładów karnych i aresztów śledczych – część planu ochrony lub działań ratowniczych.

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego jest wymagana dla wspomnianych obiektów, jeśli spełniony jest jeden z poniższych warunków:

• występuje strefa zagrożenia wybuchem,
• kubatura brutto budynku lub jego części stanowiącej odrębną strefę pożarową przekracza 1000 m³ (z wyjątkiem budynków inwentarskich),
• kubatura brutto budynku inwentarskiego przekracza 1500 m³,
• powierzchnia strefy pożarowej obiektu innego niż budynek przekracza 1000 m².

Ponadto obowiązek sporządzenia instrukcji bezpieczeństwa pożarowego dotyczy także każdego innego obiektu, w którym występuje strefa zagrożenia wybuchem. Jej posiadanie wymagane jest przez cały okres użytkowania obiektu, począwszy od jego odbioru przez PSP.

Gdzie powinna być przechowywana instrukcja bezpieczeństwa pożarowego?

Przepisy nie precyzują, gdzie konkretnie powinna być przechowywana instrukcja bezpieczeństwa pożarowego. Warunki ochrony przeciwpożarowej oraz plany obiektów przekazuje się do właściwego miejscowo Komendanta Powiatowego Państwowej Straży Pożarnej, w celu ich natychmiastowego wykorzystania na potrzeby planowania, organizacji i prowadzenia działań ratowniczych. Możliwe jest dostarczenie jej drogą elektroniczną. Komendant Miejski (Powiatowy) PSP może zwolnić właściciela, zarządcę lub użytkownika obiektu z przekazania dokumentów oraz żądać ich uzupełnienia w uzasadnionych przypadkach.

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego przede wszystkim musi być łatwo dostępna dla pracowników i użytkowników obiektu. Jeden jej egzemplarz należy umieścić na portierni. W budynku bez stałej obsługi powinna być zlokalizowana w miejscu dostępnym dla ekip ratowniczych [1]. Zwyczajowo instrukcję umieszcza się w miejscu widocznym w obrębie budynku lub w jego najbliższej okolicy. Należy pamiętać, aby dla nowo powstałych obiektów wykonać instrukcję bezpieczeństwa pożarowego, popartą wizją lokalną, przed oddaniem budynku do użytkowania.

Kiedy aktualizować instrukcję?

Z przepisów prawa bezpośrednio wynika, że instrukcja bezpieczeństwa pożarowego musi być poddawana okresowej aktualizacji. Co do zasady, co najmniej raz na 2 lata, a także wówczas, gdy nastąpi zmiana sposobu użytkowania obiektu lub procesu technologicznego, który wpływa na zmianę warunków ochrony przeciwpożarowej. Obowiązek ten funkcjonuje bez względu na termin poprzedniej aktualizacji – jeżeli nawet dojdzie do aktualizacji instrukcji na skutek upływu dwuletniego terminu wskazanego w rozporządzeniu, a wspomniana zmiana nastąpi dnia następnego, obligatoryjnie należy dokonać kolejnej aktualizacji.

Aktualizacja instrukcji bezpieczeństwa pożarowego powinna obejmować wszystkie aspekty związane z funkcjonowaniem budynku oraz przepisami przeciwpożarowymi i normami, które mogły się w tym czasie zmienić. Ponadto aktualizację okresową należy wykonać nawet wtedy, kiedy w budynku nie nastąpiły żadne zmiany.

W przypadku wprowadzenia dużych zmian zasadne jest sporządzenie nowej instrukcji, jednak w przypadku, gdy nie wprowadzono żadnych zmian, w karcie aktualizacji umieszcza się wpis o dokonanym przeglądzie i braku konieczności aktualizacji dokumentu.

Karta aktualizacji stanowi integralną część instrukcji bezpieczeństwa pożarowego, umieszcza się w niej informacje takie jak data, zakres, dane osoby dokonującej aktualizacji oraz własnoręczny podpis osoby aktualizującej dokument.

Kto musi zapoznać się z instrukcją?

Przepisy wskazują, że każdy pracownik znajdujący się na terenie danego obiektu (niezależnie od zajmowanego stanowiska czy stażu) musi zapoznać się z treścią instrukcji bezpieczeństwa pożarowego, a następnie ma obowiązek przestrzegania ustaleń zawartych w jej treści.

Na właścicielach, zarządcach i użytkownikach obiektów ciąży nie tyko obowiązek zapewnienia instrukcji bezpieczeństwa pożarowego, ale również jej wdrożenia i udostępnienia, w celu zapoznania z nią pracowników oraz ich odpowiednie przeszkolenie. Szkolenie może być częścią obowiązkowego szkolenia BHP, ważne jest tylko, aby osoba je przeprowadzająca miała odpowiednie kwalifikacje. Program szkolenia powinien obejmować zagadnienia, takie jak zagrożenia pożarowe występujące w budynku, rodzaje dostępnego w obiekcie sprzętu gaśniczego, zasady posługiwania się nim itp. Użytkownik obiektu w czasie szkolenia powinien zapoznać się z instrukcją przyswajając wiedzę teoretyczną i praktyczną w zakresie postępowania w razie zaistnienia niebezpieczeństwa, jakim jest wystąpienie pożaru.

Po zapoznaniu się z instrukcją bezpieczeństwa pożarowego pracownicy muszą potwierdzić ten fakt, podpisując odpowiedni dokument (nazwisko uczestnika, data szkolenia, zakres tematyczny). Pracownik po odbyciu szkolenia powinien otrzymać zaświadczenie i bezwzględnie przestrzegać zasad zawartych w treści instrukcji.

Najczęstsze błędy popełniane w instrukcji bezpieczeństwa pożarowego

Najczęściej popełniane błędy pojawiające się w instrukcji bezpieczeństwa pożarowego:

• treść instrukcji nie zgadza się ze stanem faktycznym (zakup gotowych instrukcji nie przystosowanych do konkretnego obiektu),
• odniesienie do nieaktualnego stanu prawnego,
• nieczytelna dokumentacja graficzna, np. zdjęcia, rysunki i plany sytuacyjne obiektu,
• brak określenia liczby osób na poszczególnych kondygnacjach,
• niezaznaczenie stref pożarowych oraz lokalizacji urządzeń przeciwpożarowych, gaśnic czy hydrantów, a także głównych zaworów gazu,
• brak podpisu osoby opracowującej instrukcję,
• brak aktualizacji dokumentu po każdej zmianie sposobu użytkowani obiektu.

Literatura
1. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. z 2010 r., nr 109, poz. 719).
2. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. z 2009 r., nr 178, poz. 1380 z późn. zm).
3. www.gov.pl/web/kgpsp/kwalifikacje–uznawanie.