Bezpieczeństwo pracy na rusztowaniach a przepisy. Bezpieczne rusztowania budowlane

Bezpieczeństwo pracy na rusztowaniach budowlanych w przepisach prawnych

Bezpieczeństwo pracy na rusztowaniach, czyli sposób organizacji i wykonywania pracy przy użyciu rusztowań budowlanych, zostało określone w przepisach:

• ogólnych w zakresie BHP – Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn. zm.),
• szczegółowych dotyczących warunków bezpieczeństwa przy wykonywaniu robót budowlanych – Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (DzU z 2003 r. nr 47, poz. 401),
• związanych z użytkowaniem maszyn i urządzeń – Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 września 2003 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz.U. 2003 nr 178, poz. 1745).

W związku z dopuszczeniem osób do wykonywania pracy na rusztowaniach nie można zapomnieć również o wymaganiach w zakresie badań lekarskich medycyny pracy określonych m.in. w Ustawie Kodeks Pracy, a także o przepisach dotyczących szkoleń w dziedzinie BHP. Przywołane podstawy prawne będą miały zastosowanie do wykonywania pracy przy wykorzystaniu każdego typu rusztowania. Dotyczą one prac działań wykonywanych przy użyciu rusztowań ramowych, modułowych, rurowo-złączkowych, stacjonarnych czy przejezdnych.

Bezpieczeństwo pracy na rusztowaniach a montaż konstrukcji

Aby zapewnić bezpieczeństwo pracy na rusztowaniach budowlanych pierwsze działania należy podjąć już w momencie ustawiania ich konstrukcji. Każde bezpieczne rusztowanie powinno zostać wykonane zgodnie z zaleceniami określonymi przez jego producenta w dokumentacji technicznej lub według wymagań ustalonych w projekcie indywidualnym. Niedopuszczalne jest przygotowywanie konstrukcji z elementów niespełniających wymagań oceny zgodności oraz niewłaściwych dla danego typu rusztowania.

Podłoże, na którym lokalizowana jest konstrukcja, powinno być ustabilizowane i zapewniać odprowadzanie wód opadowych. Przed montażem należy wyznaczyć strefę niebezpieczną wokół obszaru pracy (podobnie przy demontażu) oraz uwzględnić obecność m.in. napowietrznych linii energetycznych czy ciągów komunikacyjnych. Będzie to bowiem determinowało sposób przygotowania konstrukcji i jej zabezpieczenia, chociażby z uwagi na możliwość powstania ryzyka upadku przedmiotów z góry (np. materiałów budowlanych czy narzędzi), a także powstania urazów osób postronnych podczas poruszania się w obrębie rusztowania (np. w wyniku uderzeń o niezabezpieczone lub niewidoczne elementy).

Uprawnienia do montażu rusztowań budowlanych

Rusztowania budowlane mogą być wykonywane wyłącznie przez osoby uprawnione, tzn. posiadające określone kwalifikacje. Zgodnie z wymaganiami Rozporządzenia Ministra Gospodarki z 20 września 2001 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych do robót ziemnych, drogowych, budowlanych (DzU z 2001 r. nr 118, poz. 1263), w celu uzyskania stosownych uprawnień konieczne jest ukończenie specjalnego kursu oraz zaliczenie egzaminu przed komisją powołaną przez Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego w Warszawie (IMBiGS). Monterem rusztowań może zostać każda osoba, która ukończyła 18 lat, a jej stan zdrowia pozwala na wykonywanie prac na wysokości powyżej 3 metrów. Nabyte uprawnienia mają charakter bezterminowy, jednak mogą zostać odebrane, np. w sytuacji rażącego łamania obowiązujących zasad bezpieczeństwa w związku z wykonywaniem pracy.

Potwierdzeniem posiadania przez montera właściwych kwalifikacji jest świadectwo oraz wpis do książki operatora maszyn roboczych, wskazujący na dopuszczenie do wykonywania montażu i demontażu rusztowań budowlanych. Co istotne, nie wszystkie osoby zaangażowane w proces ustawienia konstrukcji rusztowania muszą posiadać wskazane powyżej kwalifikacje. Obowiązek ten nie dotyczy pracowników wykonujących zadania pomocnicze, takie jak transport elementów rusztowań, przygotowywanie podłoża, oznakowanie strefy niebezpiecznej itp.

Dopuszczenie rusztowania do użytku

Dopuszczenie rusztowania budowlanego do użytku może nastąpić wyłącznie po dokonaniu jego odbioru przez kierownika budowy lub inną uprawnioną osobę i potwierdzeniu tego faktu wpisem w dzienniku budowy lub na protokole odbioru technicznego.

Ważnym aspektem zapewniającym bezpieczeństwo pracy na rusztowaniach jest również przygotowanie odpowiedniej dokumentacji w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, a więc opracowanie instrukcji bezpiecznego wykonywania robót czy przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego, które będzie wiązało się z charakterem przewidywanych do realizacji zadań. Wspomniany obowiązek spoczywa na każdym pracodawcy kierującym osoby do pracy w takim zakresie i ma na celu określenie działań profilaktycznych odpowiednich do aktualnych warunków i rodzaju zadań. Należy bowiem pamiętać, że sposób użytkowania rusztowania w kontekście różnych typów prac może wymagać odrębnych, a niekiedy nietypowych, form zabezpieczenia i organizacji zadań. W treści instrukcji oraz w zakresie oceny warto zatem uwzględnić m.in. rodzaj użytkowanych narzędzi, sposób prowadzenia transportu materiałów, porę wykonywania prac, oddziaływanie warunków atmosferycznych (montaż, demontaż i eksploatacja rusztowań zabronione są w przypadku braku oświetlenia, w czasie gęstej mgły, opadów oraz burzy lub wiatrów przekraczających 10 m/s) czy możliwość korzystania z rusztowania również przez innych wykonawców.

Wykonywanie prac na rusztowaniach budowlanych

Każda osoba, niezależnie od zajmowanego stanowiska, może być dopuszczona do wykonywania pracy na rusztowaniu – warunkiem podstawowym w tym zakresie jest posiadanie zdolności lekarskiej do wykonywania pracy na wysokości, a także aktualnych szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Niezbędnym warunkiem przed rozpoczęciem wykonywania zadań jest także udzielenie pracownikowi instruktażu stanowiskowego, w zakresie zgodnym z przewidywaną organizacją pracy oraz charakterystyką rusztowania, z którego będzie on korzystał. Realizacja tego zadania spoczywa wprost na pracodawcy lub wyznaczonej przez niego osobie posiadającej wymaganą wiedzę.

W celu zapewnienia bezpieczeństwa użytkowników oraz osób postronnych kluczowe jest spełnienie podstawowych wymagań technicznych związanych z konstrukcją rusztowania. Zgodnie z wymaganiami Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (DzU z 2003 r. nr 47, poz. 401) należy zapewnić, aby rusztowanie zostało posadowione w sposób stabilny, było odpowiednio zakotwione, a także wyposażone w bariery ochronne, krawężniki oraz właściwie rozmieszczone piony komunikacyjne. Stosowanie dodatkowych środków o charakterze ochron zbiorowych np. siatek ochronnych może być uwarunkowane miejscem lokalizacji rusztowania (np. w otoczeniu ciągów dla pieszych lub ulic) i nie wpływa na konieczność zagwarantowania sprawnych balustrad czy poręczy na każdym poziomie.

Bezpieczeństwo pracy na rusztowaniach – środki ochrony indywidualnej

Przy pracach prowadzonych na rusztowaniach budowlanych wykorzystywanie środków ochrony indywidualnej nie jest wprost wymagane. Jednak decyzja w tym zakresie powinna zostać podjęta po przeprowadzeniu oceny ryzyka zawodowego i analizie docelowych warunków wykonywania pracy. Kluczowe będzie tutaj określenie czy rusztowanie w przygotowanej formie będzie wystarczające do wykonania zaplanowanych zadań w całości czy będzie stanowiło tylko drogę dostępu na wyższe kondygnacje lub do innej strefy pracy. W drugim przypadku bezpośrednie wyposażenie pracownika na cały cykl pracy w atestowane środki ochronne, w postaci szelek bezpieczeństwa wraz z linką czy hełmu ochronnego, będzie działaniem właściwym. Pozwoli uniknąć ryzyka, że osoba znajdująca się na konstrukcji rusztowania przystąpi do pracy docelowej bez odpowiedniego zabezpieczenia. Należy przy tym oczywiście pamiętać o spełnieniu wymagań dotyczących okresowych przeglądów stanu technicznego ww. środków ochronnych oraz ich bieżącej kontroli przed każdym zastosowaniem.

Podstawowym wyposażeniem pracownika zapewniającym bezpieczeństwo pracy na rusztowaniach są dopasowane do warunków i typu prac odzież oraz obuwie robocze. Brak luźnych elementów odzieży roboczej zapobiega przypadkowym zahaczeniom o konstrukcję rusztowania w trakcie poruszania się po nim oraz zapewnia swobodę podczas wykonywania prac w ograniczonej przestrzeni lub w pozycjach wymuszonych, których przyjmowanie jest nierzadko konieczne podczas wykonywania zadań w tej formie. Pamiętać należy również o dopasowaniu odzieży w zakresie zmiennych warunków atmosferycznych, które jako czynnik uciążliwy mogą stanowić znaczące obciążenie dla pracowników znajdujących się na wysokości i w przestrzeniach otwartych. Obuwie robocze z odpowiednio odporną oraz trwałą podeszwą zapewni z kolei ochronę przed możliwym kontaktem z narzędziami lub innymi ostrymi materiałami znajdującymi się w strefie roboczej, a dodatkowo zabezpieczy pracownika przed poślizgnięciem.

Transport materiałów

W zakresie samej organizacji pracy na rusztowaniach, z perspektywy bezpieczeństwa, szczególną uwagę należy zwrócić na proces transportu materiałów budowlanych. O ile w przypadku drobnych elementów, narzędzi i niewielkich wyrobów, prowadzenie transportu w formie ręcznej może być wystarczające, o tyle dostarczanie na poziom roboczy wyrobów o większej masie lub nietypowych gabarytach może wymagać wprowadzenia dodatkowego sprzętu (np. wciągarki) lub zastosowania nietypowej technologii prac ręcznych. W obu tych przypadkach należy zweryfikować zdolności konstrukcji rusztowania do prowadzenia takich procesów m.in. z uwagi na dodatkowe obciążenia wynikające z montażu wciągarek lub innych systemów transportowych – potwierdzenie dopuszczenia rusztowania do użytkowania w tej formie musi zostać określone w projekcie indywidualnym lub dokumentacji technicznej. Ponadto, jeżeli prowadzony jest transport materiałów, trzeba także pamiętać o ustaleniu odpowiedniej kolejności prac i sposobów jej zabezpieczenia (np. kolejność zadań, zasady umieszczenia materiałów na poziomie roboczym czy zwiększenie granic strefy niebezpiecznej poza rusztowaniem).

Odpowiedzialność pracodawcy oraz pracowników za bezpieczeństwo pracy na rusztowaniach

Odpowiedzialność za sposób i warunki wykonywania każdej pracy ponosi w pierwszej kolejności pracodawca oraz osoby wykonujące zadanie, czyli sami pracownicy. Nie inaczej jest w przypadku korzystania z rusztowań, chociaż w tym zakresie ma znaczenie również miejsce i sposób ich użytkowania. Jeżeli praca wykonywana jest na terenie zakładu pracy to bezpośredni nadzór powinien być prowadzony przez pracodawcę lub wyznaczoną osobę kierującą pracownikami. W przypadku korzystania z rusztowania na terenie inwestycyjnym odpowiedzialność spoczywa również na kierowniku budowy oraz pracownikach nadzoru.

Ważnym elementem w zakresie odpowiedzialności za bezpieczeństwo pracy na rusztowaniach budowlanych jest przestrzeganie przez kierownika budowy lub osobę uprawnioną obowiązku wykonywania okresowych przeglądów konstrukcji rusztowania. Sprawdzenie w zakresie technicznym powinno odbywać się, co najmniej raz w miesiącu, a także każdorazowo po wystąpieniu czynników mogących stwarzać zagrożenie dla bezpiecznej eksploatacji rusztowania, tj. opady, silny wiatr czy burze. Dodatkowo weryfikacja konstrukcji rusztowania wymagana jest po przerwach w jego użytkowaniu wynoszących powyżej 10 dni. Jakiekolwiek odstępstwa związane z elementami konstrukcji rusztowania powinny stanowić bezwzględną podstawę do wstrzymania jego użytkowania i wprowadzenia działań naprawczych.

W zakresie odpowiedzialności użytkowników, czyli osób wykonujących pracę, pozostaje dbałość o stan techniczny rusztowania, ład i porządek w obszarach roboczych oraz stosowanie się do ustalonej organizacji i zasad wykonywania działań, w tym przede wszystkim do utrzymywania określonej kolejności ich wykonywani, przestrzegania zakazu wychylania się poza konstrukcję i poruszania się poza pionami komunikacyjnymi czy pozostawiania na powierzchni roboczej niezabezpieczonych materiałów, narzędzi oraz innych elementów.

Pomimo rozdziału zadań i kompetencji w zakresie nadzoru i odpowiedzialności należy jednak pamiętać, iż tylko wspólne dochowanie wspomnianych standardów pozwoli zapewnić wymagany poziom ochrony zdrowia i życia dla wszystkich uczestników procesów, w których stosowane są rusztowania budowlane.